Atmega16+PCF8583+BASCOM

To w Bascomie w opcjach "programmer" spróbuj wpisać "delay" 10-100.

Rano wypróbuje.
Nie wiem co z tym RS jest nie tak, wpisałem praktycznie tak jak jest w pdf z ep kod i nie działa.

A sprawdziłeś to co napisał Andy74?
Komunikacja z PC po RS232.
485 ma takie same parametry komunikacji tylko jest to pętla prądowa i ma większy zasięg.
Jak sprawdzisz komunikację z PC to będziesz wiedział że protokół jest dobry.
A potem można sprawdzać czy 1km kabla jakiś kretyn szpadlem nie przeciął.
I w EP te programy są na ATmega8-a Ty masz
ATtiny2313.

Te kondensatory odsprzęgające zasilanie MAX485 też nie znalazły się na schemacie przypadkowo. Proponuję je wlutować, i to jak najbliżej nóżek układu. Nie zaszkodzi też dać przynajmniej po 100nF między Vcc a GND procesorów.
Nie lekceważ filtracji zasilania, bo to się często mści.

Witam

Dzięki za odpowiedzi, zaraz mykam do elektronika i wlutuje, to napiszę co z tego wszystkiego wyszło.

Dodano po 4 [godziny] 12 [minuty]:

Witam

Wiec tak, wlutowalem rezonatory i kondensatory pod MAX a takze na zasilaniu uP.
Chcialem zmienic rezonator przy ATmedze wybralem odpoweidni i dalem Write FS i pojawilo sie okno ze "READLB entry not found"wiec dalem OK i teraz nie moge zidentyfikowac ani ATmegi ani ATTiny, dodam ze przy Attiny nic nie zmienilem. Wyskakuje mi ze nie moze zidentyfikowac chip-a tak jakby programator byl odpiety.

Port lpt jest ok.

Attiny rozpoznaje a ATmegi nic :/ Pewnie czeka mnie podróż po nową ATmege16 ( co za urok - od wczoraj nic nie wychodzi)

Dodano po 1 [godziny] 22 [minuty]:

Chyba go nie zblokowalem, tylko zel ustawilem mu zegar, zamiast 8MHz wyszlo mi że ma pracować na kwarcu 1-3MHz :/, dopiero po przeczytaniu art. Ustawienia_Fusy widzę jak namieszałem.

Dodano po 46 [minuty]:

Uch odratowany ATmega16 troszke sie pobawiłem, ale uratowałem go

Dodano po 9 [minuty]:

Teraz to się troche boje go przestawiać na te 8MHz ( może mi ktos podać jak w BASCOmie poprawnie mam go ustawić,aby chodził na tych 8MHz (kwarc)

Dodano po 1 [godziny] 11 [minuty]:

Nie wiem czy dobrze wyczytałem z pdf.-a ATmega16 w BASCOM-ie ustawiam:
Ext.Crystal/Resonator high freq, start up time 1K CK+64ms (CKSEL=1111 SUT=00)
CKOPT = 1 ?
A teraz mam jak wyżej z tym że CKOPT=0 i korzysta z zewn 14MHz z hakiem.

A dla ATtiny2313
Ext.Crystal Osc; Freq 3.0-8.0MHz Start-up time 14Ck+65ms (CKSEL=1101 SUT=00)

Zrób sobie generator 1-5Mhz na HC14 na jakimś ogryzku płytki uniwersalnej jak masz takie "skłonności" do lekkomyślnego ustawiania fusebitów.
Podczepiasz do OSC1 i w większości przypadków procesor startuje.
KLA987 111111 ustaw dla ATmega32-zresztą w Bascomie masz podpowiedzi co to jest.
A co z ATtiny?

Dodano po 6 [minuty]:

Ja ustawiam 16CLK+64ms jak start po resecie nie jest krytyczny.
Dla 8Mhz CKOPT=1, dla 16Mhz CKOPT=0-bo nie wystartuje.
Pośrednich częstotliwości nie sprawdzałem.

Dodano po 4 [minuty]:

Kup sobie listwę gniazdek (taka "odwrotność" goldpinów) i po odłamaniu trzech wlutuj zamiast kwarcu.
Wtedy wpinasz taki kwarc jaki chcesz bez lutowania.
Do projektowania b. wygodne.

Witam

Już ustawiłem ( z pomocą kolegi z forum ), i ATtiny i Atmega działają na 8MHz.
Okazało się że to nie moje skłonności do fusbitów ale połączenie na pcb ( pająk) zawiodził przy rezonatorach i nie działały attiny- przelutowałem i jest OK.
Teraz pozostaje ten nieszczęsny RS-485

Dodano po 1 [godziny] 37 [minuty]:

Podpiałem pod attiny LCD i wpisałem w różnych miejscach kodu SLAVE jakiś tekst na LCD zatrzymuje mi się do "Pasi Adres" a dalej juz nie idzie, tzn że nie rozpoznaje znaku ENTER w kodzie ASCI 13.
Ciekawa sprawa, moze sprobuje jakis inny znak mu dac jeszcze

Dodano po 16 [minuty]:

No i zaczyna coś działać w obu kierunkach

Dodano po 4 [minuty]:

No teraz dziala jak powinno. troszke zmieniłem program z EP i w końcu ruszyło

Dodano po 3 [godziny] 3 [minuty]:

Zaczyna mnie ten rs wykańczać, wszystko działało jak należy, dodałem parę komentarzy i usunąłem kilka niepotrzebnych rzeczy które kontrolnie miały się wyświetlać na LCD no i lipa, znowu nie działa.
Może to wina że teraz programuje go z innego kompa i coś poprzez BASCOM-a i PonyProg nie mogę zapisać do Atmega16 wyskakuje że zapisywanie nieudane.

Dodano po 34 [minuty]:

Zauważyłem, że inny program wpisuje normalnie,a ten główny ( zajmuje ponad 53%) coś nie chce zapisać. Spróbuje jutro na swoim kompie. Mam nadzieję że będzie OK.

Witam No i nadal nie moge zaprogramować tego ATmega16, wyskakuje przy weryfikacji w PonyProg Write Failed, a w BASCOM-ie Difference at........... i tu jakaś komórka, nie zawsze ta sama.
Dodam, że w połączeniu na PCB nic nie zmieniałem, dodałem w programie kilka komentarzy i usunąłem niepotrzebne napisy które testowo miały pojawiać się na LCD.
Kasować zawartość procka idzie.
To na zapisywanie ma wpływ kod po kompilacji ( już sam nie wiem co o tym myśleć - dziwna sprawa).

Dodano po 25 [minuty]:

Sprobowałem coś takiego zrobić w PonyProg, dałem czyść procka,następnie czytaj jego zawartośc i wgraj to samo, no i czyścić ok, ale już przy wgrywaniu nie da rady.
czyżby procek, a może programator?

Witam.
Trochę mnie nie było.
Miałem takie same problemy z programowaniem µP za pomocą STK200 jak Ty. Długo wszystko było OK, aż pewnego dnia zaczęły się kłopoty. Z początku procesor dawał się zaprogramować poprawnie dopiero za dziesiątym - dwudziestym razem (błąd weryfikacji), później problem znikał aż do restartu komputera. Doprowadzało mnie to do szewskiej pasji, ale cierpliwie szukałem recepty na tą przypadłość - nie znalazłem. W końcu już żaden procesor nie dał się zaprogramować programatorem na LPT, pomimo, że zrobiłem nowy. O dziwo jeden i drugi STK działa do dziś poprawnie na laptopie (Dell D610), a nie działa na stacjonarnym (LPT sprawny - sprawdzony drukarką). Na obydwu komputerach mam Win XP Pro aktualizowany na bieżąco.
Wkurzyłem się i polutowałem USBAsp. Używam do dziś w połączeniu z AVRDUDE - sprawuje się świetnie, nigdy mnie nie zawiódł. Tobie też polecam jego budowę - nie będziesz żałował włożonej w niego pracy, choć jeśli wolisz, możesz też zakupić gotowy np. na Allegro.

Pozdrawiam
Andy

PS. Obszerny temat o USBAsp

Witam
Andy74 zakupiłem dzisiaj nawet nowego uP i jest to samo, błą weryfikacji. Jak mi przyjdzie jeszcze budować nowy programator, to się chyba zastrzelę, jakiś nie fart pod koniec tego tygodnia? A było tak pięknie RS485 działał, na SLAVE dałem wartość która się zmieniała i wysyłał ją do ATmegi, wszystko łądnie i pięknie, aż do momentu następnego proghramowania, od tej chwili nie chce ruszyć ATmega z tym programem.
Jestem zdesperowany po prostu i załamany.
No cena bez obudowy to ok 35zł tylko nie wiem czy mogę podać link do sklepu w którym to mają w obudowie kosztuje 59zł

Dodano po 53 [minuty]:

Przeczytałem topic na elektrodzie i ktoś opisał, aby zmienic na wewn. taktowanie, więc tak zrobiłem i wgrywa do procka kod. Jednak dziwne jest to, że program nie działa - wyskakuje mi jakis krzaczek na LCD i stoi. Usuwam ( zaznaczm jako koment) linie w kodzie :

Set Re_de

Waitms 1

Print "{008}1r"

Waitms 1

Reset Re_de

Call Odczyt_zn

If Czekaj > 100 Then

   Lcd "t=?"

   Wait 1

Else

   Temp_odcz = Val(zm_lan)

   Lcd ":" ; Temp_odcz

   Wait 2

End If 

Sub Odczyt_zn

   Czekaj = 0

   Zm_lan = ""

      Do

         Incr Czekaj

         Zn = Inkey()

         If Zn >= "0" And Zn <= "9" Then

           Zm_lan = Zm_lan + Zn

         End If

         Waitms 1

      Loop Until Zn = "w" Or Czekaj > 100

End Sub

Do 4kB bodajże. Nie jestem pewien bo mam pełną wersję (którą kupiłem - żeby nie było). Ale z tego co pamiętam, jeśli przekroczysz, to powinieneś dostać błąd już podczas kompilacji.
Co do błędnej pracy procesora - też mi się zdarzało, że program niby się wgrywał poprawnie, ale później nie działał, lub działał źle. Ten sam (skompilowany w pełnej wersji) wgrany za pomocą laptopa i wersji demo Bascoma działał prawidłowo... Trochę włosów wyrwałem z głowy, zanim doszedłem, że błąd nie występuje w programie, tylko podczas programowania...

W koncu udalo sie uruchomic RS-a przelutowalem na pcb kilka wyprowadzen ale dzial tylko w jedna strone, tzn attiny odbiera wywolanie i wysyla dane, ale atmega juz nie odbiera tego co powinna.

Dodano po 21 [minuty]:

Spiałem same procki razem tzn na krzyz RxD ->Txd TxD ->RxD no i przesyła dane po rs232, więc wina leży chyba w hardware a nie w kodzie. Moze te maxy są jakieś dziwne.

Właśnie przeglądnąłem listingi programów, które mi przysłałeś i nie dopatrzyłem się jakichś błędów. Jeśli wprowadził bym zmiany, to raczej kosmetyczne.

Cytat:

W koncu udalo sie uruchomic RS-a przelutowalem na pcb kilka wyprowadzen ale dzial tylko w jedna strone ...

Cytat:

Spiałem same procki razem tzn na krzyz RxD ->Txd TxD ->RxD no i przesyła dane po rs232, więc wina leży chyba w hardware a nie w kodzie. Moze te maxy są jakieś dziwne.

Witam

Przelutowałem jedna końcówkę od gniazda dla MAX-a przy Attiny ( robie całość na pająku - prototyp) i gdzieś kenar nie łączył, niby sie trzymał a jednak.
Po tym zabiegu w jednym kierunku ruszyło.
Więc tak jak radziłeś podpiąłem 1:1 czyli RS232 i chul już ponad godzinę przesyła różne dane z attiny do Atmega16.
No tylko że wczoraj RS485 działał a nie RS232 jak dzisiaj.
No ale skoro mówisz że jest poprawny kod, to mogę pisać dalej, bo w sumie widać że wina leży w hardware a nie software.
Teraz czas na opracowanie algorytmu sterowania, chyba największy problem będzie przy załączaniu o określonej godzinie urządzeń, ale myślałem to robić w ten sposób, że nastawy zapisane w EEPROM 24c04 porównuje z poszczególnymi wartościami odczytanymi z PCF8583 czyli min z min_nast i h z h_nast i jeśli się zgadza to uruchom na czas określony w nastawie. Czyli aby działało to musze zrobić

if h=h_nast then

   if min=min_nast then

       uruchom

       sprawdzaj czas dzialania urzadzenia

   end if

end if

Masz na pokładzie PCF8583, a on ma funkcję alarmu o nastawionej godzinie (PIN /INT) - może by to wykorzystać? Zakładam, że pomiar czasu będziesz podtrzymywał bateryjnie? Takie rozwiązanie ma jedną dużą zaletę w porównaniu z Twoją propozycją. Co będzie, gdy akurat w porze załączenia urządzenia zabraknie zasilania przez czas dłuższy niż minutę? Jeśli jednak będziesz sterował więcej niż jednym urządzeniem, to sprawa się komplikuje.

Wracając do RS485, to jedyną istotną różnicą w porównaniu do RS232 jest sterowanie kierunkiem transmisji i tutaj szukał bym teraz źródła problemów. Sprawdź, czy w obydwu układach pin PD2 procesora jest prawidłowo połączony z /RE, oraz DE MAX485 (zwarte piny 2 i 3). Najlepiej podłącz sobie pomiędzy Vcc a PD2 obydwu procesorów diody LED (+ rezystory oczywiście). Będziesz mógł śledzić jak przełącza się kierunek nadawania. W spoczynku obydwie diody powinny świecić, jeśli dany układ nadaje jego dioda gaśnie, natomiast nigdy nie powinna zdarzyć się sytuacja kiedy obydwie diody są zgaszone jednocześnie, bo to by znaczyło, że obydwa układy są w trybie nadawania w tym samym czasie.
Powodzenia i nie ma za co - temat też mnie interesuje. Właśnie jadą do mnie zamówione MAX485 - też będę się mierzył z RS485, tylko u mnie będzie 6 slave'ów na początek
Pozdrawiam
Andy

Wątek 1:
No chciałem wykorzystać alarm wbudowany w PCF8583,ale tak jak napisałeś "Jeśli jednak będziesz sterował więcej niż jednym urządzeniem, to sprawa się komplikuje." bo muszę wysterować w sumie 16-ma urządzeniami i każdy ma przypisaną nastawę czasową, więc pozostaje chyba moje rozwiązanie.

Co do wątku drugiego, - z tymi diodami to w sumie dobry pomysł, tylko bym musiał zwiększyć czas przy set pd2 i reset pd2 tak żebym spokojnie mógł obserwować.

Teraz zająłem się algorytmem sterowania.
Heh ciekawe jak pójdzie jeszcze na końcu z SHT11 i jego odczytem przez ATtiny i wysyłka po rs485. boje się, że attiny będzie miał za mało pamięci na kod, bo w sumie dla samego RS wyszło coś ponad połowa chyba, a gdzie tu odczytywanie danych i ich konwersja, może będzie trzeba zrobić na atmega8 ?
U mnie slave-ow na RS będzie 2 szt. więcej nie ma sensu, no chyba że dojdzie później jakiś zdalny pulpit oddalony od sterownika, no ale wówczas w sterowniku do kodu będzie trzeba dopisać parę linii kodu.

-=pozdrawiam=-

Cytat:

Heh ciekawe jak pójdzie jeszcze na końcu z SHT11 i jego odczytem przez ATtiny i wysyłka po rs485. boje się, że attiny będzie miał za mało pamięci na kod, bo w sumie dla samego RS wyszło coś ponad połowa chyba, a gdzie tu odczytywanie danych i ich konwersja, może będzie trzeba zrobić na atmega8 ?

Chyba o jednym myslimy
Też myślałem nad M32 w ostateczności. tylko nie wiem czy nie lepiej przesyłać juz "obrobionej danej do Mastera, tylko wtedy wymusi to zastosowanie większego procka M8.

Teraz zastanawiam się nad zrobieniem regulacji temp. w pomieszczeniu, mam 2 koncepcje:
Jedna to:
Ustawić T_max i T_min i w tym przedziale starac się utrzymywać, wtedy nie ma histerezy jako parametru.
A druga, to:
Ustawić T_min i Hist i wówczas przedział oscylacji to T_min +- Hist, a T_max jako parametr Alarmu

Nie wiem czym będziesz to pomieszczenie grzał, czy też ewentualnie chłodził (wietrzył? ), dlatego trudno doradzić co lepiej wybrać. Jedno źródło ciepła ma większą bezwładność, inne mniejszą... Generalnie przy dużej bezwładności cieplnej lepiej sprawdza się sterowanie z histerezą, tyle, że wyłączenie grzania lepiej zrobić przy nastawionej temperaturze, a włączenie przy T-hist. Najlepsze jest sterowanie za pomocą algorytmu PID, ale to już wyższa szkoła jazdy, no i chyba nie potrzebujesz mieć w pomieszczeniu np. 23,6°C ±0,1°C...

Ponownie (uparcie ) wracając do RS485 - napisałeś, że slave odbiera polecenie od mastera i wysyła mu dane, ale master ich już nie odbiera? Jeśli tak, to proponuję jeszcze wstawić opóźnienie (kilkanaście ms) w ATtiny przed przełączeniem jego MAX'a w tryb nadawania. Może być tak, że slave rozpoczyna nadawanie swoich danych, kiedy master nie jest jeszcze w trybie odbioru. Pisałeś, że wszystko zaczęło działać, gdy dodałeś w różnych miejscach kodu wyświetlanie stanu programu na LCD - to by potwierdzało moją teorię.
Powodzenia
Andy

Witam

Co do PID-a nie potrzebuje, reguluje i grzaniem i chlodzeniem poprzez wentylacji i zamglawianie pomieszczenia. Zrobilem przedzial temperatury i wilgotności w pomieszczeniu i będę próbował w ten sposób sterować czyli między T_max a T_min.

Co do RS485,
Powiem Ci że działa juz chyba ze 4h ale RS232 ATmega wysyła żądanie i otrzymuje odpowiedź od Attiny, natomiast jak podepnę pod MAX to juz RS485 nie działa. Wczoraj działał.
Musze dać te diody i zobaczyc co i jak "mrygają" czy czasem faktycznie Master nie za krótko odbiera - ale jak działa po RS232, to po rs485 powinno też śmigać??

Cytat:

Co do PID-a nie potrzebuje, reguluje i grzaniem i chlodzeniem poprzez wentylacji i zamglawianie pomieszczenia. Zrobilem przedzial temperatury i wilgotności w pomieszczeniu i będę próbował w ten sposób sterować czyli między T_max a T_min.

Cytat:

jak działa po RS232, to po rs485 powinno też śmigać??

Czyli pozostaje dioda i sprawdzenie czasu czy przypadkiem nie sa za krótkie, może faktycznie wczoraj dodając kilka linii z poleceniem LCD akurat trafiłem w czas i działało, a jak je usunąłem, to się teraz nie zgrywają.

Narazie pracuję nad nastawianiem zegara

Ale szybkie postępy!
Dwa programy obsługi PID są do ściągnięcia z MCS Electronics.
PCF8583 może też generować prostokąt 1Hz-co można wykorzystać do "odpytywania" o czas w pętli Do...Loop lub w przerwaniach.
PCF8583 ma też kilka? dziesiąt bajtów RAM-które można wykorzystać do nastaw.
Zwłaszcza przy zasilaniu z baterii przy wyłączonym zasilaniu układu.

Witam

janbernat
czas goni wiec siedze calymi dniami nad tym, najwiecej czasu zeszlo nad RS - 3 dni siedziałem i nie mogłem dojść gdzie leży błąd.

No mam juz w sumie zrobione nastawy w AT24C04, poczatkowo chcialem zrobic nastawy liczb zmiennoprzecinkowych, ale mija sie to z celem, gdyz nie stosuje ( i raczej nie bede) PID-a więc i tak na sterowaniu typu ON/OFF nie da rady uzyskać tak dużej dokładności.
Druga kwestia, to zapis do pamięci 24c04 liczby zmiennoprzecinkowej, hmm. nie robiłem nigdy tego, nie bardzo wiedziałem jak to ugryźć.

Cytat:

Druga kwestia, to zapis do pamięci 24c04 liczby zmiennoprzecinkowej, hmm. nie robiłem nigdy tego, nie bardzo wiedziałem jak to ugryźć.

$regfile "Attiny2313.dat"

$crystal = 1000000



Dim A As Single

Dim A_byte(4) As Byte At A Overlay



A = 12345.6789



Print A

Print A_byte(1) ; " " ; A_byte(2) ; " " ; A_byte(3) ; " " ; A_byte(4)



A = 0



Print A

Print A_byte(1) ; " " ; A_byte(2) ; " " ; A_byte(3) ; " " ; A_byte(4)



A_byte(1) = 183

A_byte(2) = 230

A_byte(3) = 64

A_byte(4) = 70



Print A

Print A_byte(1) ; " " ; A_byte(2) ; " " ; A_byte(3) ; " " ; A_byte(4)



End

Hej Andy " Ty to masz głowe nie od parady

Powiem szczerze, że myślałem nad rozbiciem na pojedyncze bajty, tylko nie wiedziałem jak to zrobić, przeglądnąłem HELP-a w poszukiwaniu jakieś funkcji typu np. MAKEBCD itp.
Co do RS-a
Powiem tak, podpiąłem diody, wgrałem kod jeszcze raz i śmiga na RS485, więc szczerze nie wiem sam co jest grane, może te MAX-y są jakieś felerne albo coś.

Na prawdę jeszcze raz wielkie dzięki

Witam ponownie

No ja walczę z całym kodem, żeby go trochę zoptymalizować, ale nie bardzo się daje.
zajęte 77% a nie mam konwersji danych z sht11 jeszcze zrobionych, coś mi się wydaję, że będzie trzeba się przesiąść na M32.

Cytat:

Przykładem może być np. zapis temperatury z dokładnością do jednego miejsca po przecinku. Przecież wystarczy do tego zwykły, dwubajtowy Integer - wystarczy przechowywać w nim temperaturę pomnożoną przez dziesięć. Można na takiej liczbie przeprowadzać wszystkie potrzebne operacje, a tylko do wyświetlania odpowiednio ją formatować.

Rez = Fusing(t_ds , "#.#")

T_zew = Round(t_ds)

 config watchdog=czas

config watchdog = 2048



Do ' petla glowna

   START WATCHDOG

   instrukcja 1

   instrukcja 2 ' czas wykonywania obu to ok 2s

   RESET WATCHDOG

   instrukcja 3 

   instrukcja 4  ' czas wykonywania instr 3 i 4 to ok 2s

   RESET WATCHDOG

loop

Tak na szybko, bo wychodzę do pracy. Na przykładzie DS18B20.
Zakładam, że komunikację z czujnikiem masz opanowaną, więc odczytałeś z czujnika dane i masz je w dziewięciobajtowej tablicy - u mnie to Sc(9). Do obliczania odebranej temperatury korzystam z funkcji, którą deklaruję tak:

Declare Function Decigrades(byval Sc(9) As Byte) As Integer

Dg1 = Decigrades(sc(9))

Function Decigrades(byval Sc(9) As Byte)



   Decigrades = Makeint(sc(1) , Sc(2))

   Decigrades = Decigrades * 10

   Decigrades = Decigrades / 16



End Function

Witam
Ja mam w ten sposób:

Function Pomiar_temp_zew(i As Byte)as Integer



 'Funkcja zwraca wartosc temperatury zewnetrznej z czujnika DS18B20

 'znajdujacego sie na magistrali 1-Wire



   Id_urz_1wire(1) = 1wsearchfirst()                        'odczytaj ID pierwszego urzadzenie 1wire

   For I = 1 To 8                                           'wpisz do tablicy ID 8 bajtów

      Print Hex(id_urz_1wire(i));

   Next I

   1wreset

   1wwrite Pomin_rom

   1wwrite Konwertuj_temp

   Waitus 200

   1wreset

   1wwrite Dopasuj_rom

   1wwrite Id_urz_1wire(1) , 8

   1wwrite Czytaj_scratchpad

   Msb = 1wread(1)

   Lsb = 1wread(1)

   1wreset

   Pomiar_temp_zew = Makeint(msb , Lsb)

   Pomiar_temp_zew = Pomiar_temp_zew * 10

   Pomiar_temp_zew = Pomiar_temp_zew / 16

 End Function

Dim Rez As String * 1

 

   Rez = Str(t_ds)

   Rez = Format(rez , "##.#")

Witam ponownie.

Cytat:

Może tak będzie dobrze:

Code:

Dim Rez As String * 1

I użycie funkcji:

Code:

 

   Rez = Str(t_ds)

   Rez = Format(rez , "##.#")

A Ty Andy jak robisz??

Rez = Format(rez , " 0.0")

Cytat:

...jak zmieniłem na INt to trochę pamięci zyskałem jakieś 8-9%...