LEDowe oświetlenie dla hodowli roślin

Jeśli chcemy hodować rośliny takie jak papryka, pomidory czy dynia, musimy najpierw pozwolić wyrosnąć sadzonkom z nasion. Aby było to możliwe, trzeba zapewnić im komfortowe warunki do wzrostu, najlepiej w domu, gdzie jest ciepło. Jeśli chcemy pomóc kiełkować i wzrastać naszym roślinkom, możemy zbudować zaprezentowany poniżej oświetlacz LEDowy, który ma wspomagać wzrost roślin. Pozwala on na hodowanie zdrowszych roślin w lepszej kondycji.

Autor projektu postawił sobie trzy wyzwania, projektując ten system:

Cena: Poszukiwano możliwie najtańszych elementów, aby cały system kosztował niewiele - coś w sam raz dla osób z ograniczonym budżetem.

Wydajność: Diody elektroluminescencyjne są o wiele bardziej wydajne niż konwencjonalne źródła światła. Ale to nie wszystko - autor tak dobrał długości emitowanego przez LEDy światła, aby trafić w maksima absorpcji roślin, co pozwala zmaksymalizować wydajność energetyczną systemu.

Pozbawiony wentylatorów: Wytwarzanie ciepła jest ogromnym problemem w przypadku LEDów. Z uwagi na montaż diod na radiatorze dzięki klejowi przewodzącemu ciepło, do odprowadzania ciepła wystarczył sam radiator i nie było konieczności wykorzystywania mechanicznej wentylacji do wspomagania chłodzenia.

UWAGA

Praca z użyciem prądu elektrycznego zawsze jest niebezpieczna, więc jeśli nie masz doświadczenia w tego rodzaju pracach, przed przystąpieniem do realizacji projektu zasięgnij podstawowych informacji. Postępuj ostrożnie i pamiętaj o swoim bezpieczeństwie.

Krok 1: potrzebne materiały



14 x Czerwone diody LED (650-660nm): 5.74$ (za 50 sztuk)
2 x Niebieskie diody LED (450nm): 0.51$
4 x Białe diody LED (6500K): 0.91$
Zasilacz 24 V o mocy 60 W: 14$
2 x Przetwornice DC-DC oparte o LM2596: 1.90$
Arkusz blachy 800 mm x 150 mm: 1.92$
Klej termoprzewodzący
Śrubki
Kabelki

Razem - ok. 30?

Potrzebne narzędzia: lutownica, wiertarka, obcinaczki do drutu i ściągacz do izolacji.

Krok 2: Pomysł



Rośliny nie potrzebują pełnego spektrum światła. Najlepiej absorbują w zakresie niebieskim: 450-480 nm i czerwonym: 650-700 nm. Aby oszczędzić energię, najlepiej jest zastosować oświetlenie jedynie w tym zakresie spektralnym, ewentualnie z dobrą domieszką światłą białego. Nie wiadomo do końca, jaka konfiguracja jest optymalna, aby rośliny otrzymywały dostateczną ilość energii, ale ta zaprezentowana tutaj działa poprawnie. Autor projektu zachęca jednocześnie do własnych eksperymentów i testowania innych konfiguracji.

Krok 3: Przygotowanie metalowej powierzchni



Przed montażem diod trzeba umyć powierzchnię blachy i tylne strony LEDów. Istotne jest, aby powierzchnie klejone wolne były od tłuszczów, dlatego też do czyszczenia wybrać należy jakiś alkohol. Następnie na powierzchni narysować można linie, mające pomóc nam w poprawnym umieszczeniu diod LED.

Krok 4: Klejenie diod LED



Wykorzystanie kleju termoprzewodzącego pozwala na przyklejenie diod do metalowej powierzchni w taki sposób, że ciepło będzie mogło odpływać z diody do metalowej blachy. Diody przyklejać można zgodnie z załączoną tutaj instrukcją lub też przetestować własną autorską konfigurację. Podczas klejenia najlepiej używać małej ilości kleju - cieńsza warstwa lepiej przewodzić będzie ciepło.

Krok 5: Wywiercenie otworów pod montaż przetwornic



Na tym etapie wiercić będziemy otwory w arkuszu blachy, na której zamontowaliśmy diody LED. Wiercimy otwory do montażu przetwornic opartych o LM2596. Wiercimy je też w narożnikach do późniejszego zamocowania całej konstrukcji.

Krok 6: Ustawianie napięcia wyjściowego przetwornic

Po przylutowaniu kabli zasilających do przetwornic musimy sprawdzić napięcie wyjściowe z modułów. Wykorzystując do sprawdzania multimetr mierzymy napięcie. Na jednym wyjściu ustawiamy napięcie wyjściowe równe 19,6 V (dla diod niebieskich i białych), a na drugim 15,4 V (dla diod czerwonych). Napięcie wyjściowe modułu zmieniamy z wykorzystaniem potencjometru na PCB modułu.

Krok 7: Lutowanie



Lutowanie elementów w oświetlaczu to prosta, mechaniczna czynność. Jeśli nie masz doświadczenia w lutowaniu to najlepiej najpierw trochę się podszkolić. W innym przypadku łatwo można zrobić sobie krzywdę lub uszkodzić elementy składowe. Uważajcie!

Krok 8: Czy to działa? Testowanie



Podłączamy nasz system do zasilania i patrzymy czy działa - jeśli tak, to możemy już go zawiesić nad roślinami czy gdziekolwiek jest nam on potrzebny.

Źródło: http://www.instructables.com/id/60W-30-Dimmable-LED-Grow-Light/?ALLSTEPS

Konstrukcja bardzo podobna do tej stosowanej np. w akwarystyce. Z tym że niebezpieczna. Lepiej stosować stabilizację prądu dla diod led. W przypadku awarii którejś z gałęzi cały prąd w tym przypadku 2,5A popłynie przez pozostałe diody i mamy po lampie.

A co kolega tam ciekawego konkretnie hoduje?

MARIUSZ R wrote:

W przypadku awarii którejś z gałęzi cały prąd w tym przypadku 2,5A popłynie przez pozostałe diody i mamy po lampie.

A dlaczego ma się tak niby stać? I skąd kolega wziął te 2,5A? Jeśli przepali się jedna z diod w jednej z gałęzi diod czerwonych to po prostu te diody zgasną, ale prąd nagle nie wzrośnie w drugiej gałęzi dlatego, że napięcie dobrane jest tak, aby płynął odpowiedni prąd przez każdą gałąź. Jak jedna gałąź zgaśnie to prąd spadnie o połowę i nic się nie stanie. Tak właśnie działa zasilacz napięciowy.

Zestaw z pewnością dobry na okres wegetacji. Mariuszu R. , to chyba przy stabilizacji prądu właśnie , doszłoby do destrukcji diod (gałęzi) pozostałych w obwodzie.
Pozdro.

No nie do końca nic się nie stanie jest na to aż 50% szans. Wszystko zależy od tego jak spali się dioda. Jeśli spali się i zrobi zwarcie prawdopodobnie uszkodzi jeszcze jakąś lub jakieś diody w gałęzi. Dla świętego spokoju proponuję dodać jakiś rezystor ograniczający prąd diod. Rozumiem żę napięcie jest dokładnie dobrane do prądy ich pracy ale jakieś wahania mogą wystąpić a z szeregowym rezystorem diody lepiej je zniosą.

Czy diody są tylko przyklejone czy jednak zastosowałeś też jakieś śrubki mocujące je do tego radiatora ? Zastanawia mnie jak ten klej znosi zmiany temperatur i występujące przy tym naprężenia i czy po prostu z czasem diody nie zaczną odpadać.

Pozdrawiam
Matejkosz

Matejkos to jest tłumaczenie artykułu.

Nigdy, przenigdy LEDów nie steruje się napięciowo, więc krok nr 6 to porażka. Absolutnie musi być przetwornica ze stabilizacją prądu. Tak jak jest to opisane to błąd prowadzący w najlepszym przypadku do skrócenia żywotności diod, w najgorszym do ich zniszczenia (chociażby przez zjawisko ucieczki termicznej).
Druga sprawa to sensowność projektu - tanim, prostym, wydajnym i efektywnym źródłem światła są lampy sodowe. Nie ma co kombinować z LEDami w tym zastosowaniu.

Są odmiany tych przetwornic z regulacją i prądu i napięcia

Są też gotowe moduły COB R+B.. Widziałem na alledrogo coś takiego, 4xBlue, 16x Red, długości fali standardowe. Jakieś 30zł za łącznie 20W..

tak, jak wspomniał @tmf , dodam jedynie, że nawet wewnątrz jednej serii diod, poszczególne LEDy mają rożne napięcia przewodzenia, więc łączenie dwóch gałęzi równolegle i sterowanie ich napięciem jest porażką.
- Autor nie zrobił pomiaru prądu, nie sprawdził wydajności diod dla różnych prądów i nie skorzystał z możliwości obciążenia prądem 75-80%, aby zwiększyć wydajność i wydłużyć ich życie.
- Linki w źródle nie wskazują na to jakiej mocy diody zostały użyte (tylko białe są 3W) i jakim prądem je zasila.
- Zostały użyte najtańsze chińczyki, które mogą (w sumie nie muszą, ale najpewniej tak jest) mieć niewiele wspólnego z wykresem widma załączonego do artykułu.
- jeśli mnie oczy nie mylą to przykleił LEDy do stali ocynkowanej, której przewodność cieplna "znacząco" odbiega od aluminiowego radiatora.

Jak ludzie potrafią sobie komplikować życie bezsensownymi i skomplikowanymi nowinkami technicznymi. Do świecenia popularnej żarówki wystarczy wkręcić ją w oprawkę a gadżeciarski LED - potrzebuje już stabilizację napięciowo-prądową, zabezpieczenia, radiatory, rezystory, pomiary. Po co to wszystko?!

Autor zakłada zasilacz 2,5A na 20 ledów czyli średnio 125mA na diodę. To jakaś porażka, nawet 1W diody mają max prąd około 300mA, 3W 750mA. Przy takim sterowaniu cała przewaga ledów zostaje zmarnowana. Jeśli już stosować diody to trzeba sterować je impulsowo blisko max wydajności. A w tym przypadku nie dość, że z tej ilości diod jest mała ilość światła to jeszcze autor ją obniża. W efekcie rośliny będą się wyciągać do światła i będą słabe.
Jeśli nie może, bądź nie chce stosować odpowiednich driverów to powinien użyć świetlówek liniowych, sprawność wysoka, cena niska, łatwa aplikacja.

paula9jeden wrote:

Autor zakłada zasilacz 2,5A na 20 ledów czyli średnio 125mA na diodę.

Cofnij się proszę do podstawówki, poczytaj o takim panu co się Kirchhoff nazywał i przestań się kompromitować...

GanzConrad to chyba faktycznie ocynk jest

Po takich artykułach dochodzę do wniosku, że lutownice powinny być sprzedawane ludziom z odpowiednimi papierami...

Niestety 90 % LED na rynku ma inną barwę światła a to jest kluczem , niebieski to najczęściej 425nm a czerwony 650nm. Oczywiście lepsze to niż żarówki halogenowe niemniej zużycie prądu będzie kilka razy większe w przeliczeniu na jednostkę masy rośliny.
Światło białe jest tylko potrzebne w pewnych okresach np przy owocowaniu ale szybkiemu wzrostowi przeszkadza. Zielone światło spowalnia wzrost rośliny 2 razy.
Podobnie niebieskie ono wystarczy, że będzie podawane z przerwami w stosunku 1-4.
Np 1 s świeci i 4 s przerwy... to nie jest PWM bo zapalanie i gaszenie jest bardzo powolne rzędu sekund.

Tak dla informacji - można to zrobić znacznie prościej, chociaż drożej - ale ze zdecydowanie mniejszym nakładem pracy:
Są gotowe LEDy czerwono-niebieskie (purpurowe) dla hodowli roślin, np.:
10W 18zł 10W LED Plant Growth Lamp 6-Red + 3-Blue Light 300lm
albo
9W 15zł 9W 330lm 6-Red + 3-Blue LED
(Orientacyjnie, pierwsze z brzegu)

Do tego typowy prądowy zasilacz impulsowy do LED - i już.

Od jakiegoś czasu bawię się w oświetlenie Power Led w akwarium efekty są niesamowite nie chce się wierzyć że rośliny potrafią rosnąć jak szalone przy takim oświetleniu. Widzę że w tej dyskusji biorą udział ludzie którzy mają jakieś na ten temat pojęcie, więc mam pytanie jako że ja pewne rzeczy robię eksperymentując.
Jaki powinien być stosunek światła czerwonego do niebieskiego (stosuję np diody 1W), bo widziałem lampki od 2:1 aż po 15:1? Kolega napisał żeby niebieskie wyłączać i załączać a nie lepiej waśnie dobrać ten stosunek odpowiednio i świecić cały czas? Czy jest jakiś prosty (tani) sposób by sprawdzić w jakim paśmie operuje nasza dioda przecież to co piszą sprzedawcy może się mocno różnić od tego co jest a to jest ważniejsze niż waty.

Oczywiście można cały czas świecić tą "większą" mocą niebieskiego ale po co? Szkoda energii , zbyt małe natężenie światła nie wywołuje pożądanych efektów. Zależy to oczywiście od typu chlorofilu i rodzaju rośliny ale cykl aktywacji chlorofilu to foton niebieski aktywuje a potem to co wytworzył jest "surowcem" do dalszej przeróbki dla fotonów czerwonych i te niebieskie nie są potrzebne bo i tak nie ma "zregenerowanej" substancji do pobrania kolejnego niebieskiego fotonu...

Rozumiem a jak z pozostałymi moimi pytaniami ?

Jeśli pytasz o przepis na czas świecenia i przerwy to musisz sam pokombinować, praktycznie jest on zależny od każdego gatunku roślin. Dla pomidorów wynosi chyba 1:8 ale przy eksperymentach dla innych roślin optymalny był też 1:4...

submariner wrote:

Oczywiście można cały czas świecić tą "większą" mocą niebieskiego ale po co? Szkoda energii , zbyt małe natężenie światła nie wywołuje pożądanych efektów. Zależy to oczywiście od typu chlorofilu i rodzaju rośliny ale cykl aktywacji chlorofilu to foton niebieski aktywuje a potem to co wytworzył jest "surowcem" do dalszej przeróbki dla fotonów czerwonych i te niebieskie nie są potrzebne bo i tak nie ma "zregenerowanej" substancji do pobrania kolejnego niebieskiego fotonu...

Może nie jestem biologiem, ale wydaje mi się, że to co kolega pisze jest nieprawdą...

submariner wrote:

Oczywiście można cały czas świecić tą "większą" mocą niebieskiego ale po co? Szkoda energii , zbyt małe natężenie światła nie wywołuje pożądanych efektów. Zależy to oczywiście od typu chlorofilu i rodzaju rośliny ale cykl aktywacji chlorofilu to foton niebieski aktywuje a potem to co wytworzył jest "surowcem" do dalszej przeróbki dla fotonów czerwonych i te niebieskie nie są potrzebne bo i tak nie ma "zregenerowanej" substancji do pobrania kolejnego niebieskiego fotonu...

Foton jako cząstka elementarna nie ma barwy. Barwę określa strumień fotonów o odpowiedniej częstotliwości (długości fali). Najbardziej rozpowszechnione rodzaje chlorofili należą do grupy a i b. Resztę aż do grupy g posiadają głównie glony, sinice i inne wyspecjalizowane bakterie. Chlorofil a i b mają lekko przesunięte względem siebie przedziały najwyższej absorpcji, 430 i 662 nm dla chlorofilu a oraz 453 i 642 nm dla chlorofilu b. Rośliny cieniolubne mają więcej chlorofilu b, zaś te światłolubne mają więcej a. Proces fotosyntezy zaczyna się od pochłonięcia przez chlorofil koloru czerwonego i osiągnięcia 1 stanu wzbudzenia, po czym następuje przejście do 2 stanu pod wpływem światła niebieskiego a następnie do 1 (fotooksydacja).

pixel7 wrote:

submariner wrote:

Oczywiście można cały czas świecić tą "większą" mocą niebieskiego ale po co? Szkoda energii , zbyt małe natężenie światła nie wywołuje pożądanych efektów. Zależy to oczywiście od typu chlorofilu i rodzaju rośliny ale cykl aktywacji chlorofilu to foton niebieski aktywuje a potem to co wytworzył jest "surowcem" do dalszej przeróbki dla fotonów czerwonych i te niebieskie nie są potrzebne bo i tak nie ma "zregenerowanej" substancji do pobrania kolejnego niebieskiego fotonu...

Foton jako cząstka elementarna nie ma barwy. Barwę określa strumień fotonów o odpowiedniej częstotliwości (długości fali). Najbardziej rozpowszechnione rodzaje chlorofili należą do grupy a i b. Resztę aż do grupy g posiadają głównie glony, sinice i inne wyspecjalizowane bakterie. Chlorofil a i b mają lekko przesunięte względem siebie przedziały najwyższej absorpcji, 430 i 662 nm dla chlorofilu a oraz 453 i 642 nm dla chlorofilu b. Rośliny cieniolubne mają więcej chlorofilu b, zaś te światłolubne mają więcej a. Proces fotosyntezy zaczyna się od pochłonięcia przez chlorofil koloru czerwonego i osiągnięcia 1 stanu wzbudzenia, po czym następuje przejście do 2 stanu pod wpływem światła niebieskiego a następnie do 1 (fotooksydacja).

Wybacz kolego, ale nie piszesz tutaj nic mądrego, przepraszam, ale nie mogłem inaczej.

Pojedynczy foton nie ma barwy, bo co to jest barwa? nie ma czegoś takiego. Pojedynczy foton ma energię, która jest równoznaczna z jego długością fali (por. równania de Brogile jeśli nie wiesz o co chodzi). I zasadniczo długość fali odpowiada za kolor, więc pojedynczy foton ma kolor, czy nawet barwę, jeśli chcesz.

Nie do grupy a i b, tylko to SĄ chlorofile a i b, oprócz ChlA i ChlB w roślinach, glonach i innych organizmach samożywnych masz jeszcze acetylochrofile (o nieznacznie przesuniętym pasmie), całą gamę od A do nie mam czego (ciągle odkrywa się nowe) i bakteriochlorofile (mocno przesunięte w podczerwień).

To pasmo chlorofilu w okolicy niebieskiej (400..450 nm) to pasmo Soreta, odpowiedzialne (w absorbcji) za przejście S0->S2 (lub S3, jak chcą niektórzy), a pasmo w czerwieni (600 - 650 nm) za przejście S0 -> S1. Chlorofil, jak większość fluoroforów, emituje z najniższego stanu wzbudzonego (singletowego), ew. konwertuje do trypletu, ale to nie jest istotne dla tych rozważań. Po wzbudzeniu do S2 chlorofil będzie bardzo szybko relaksował do S1, a nie robił cokolwiek. Spójrz sobie z resztą na specjalną parę w fotosystemach i zobacz w jakiej energii ona 'pracuje' (dodam dla ułatwienia, że przesuniętej w niższe energie niż inne Chl na skutek oddziaływań dipol-dipol w parze).

Poza tym, zasadniczo, jedno pytanie - która molekułą chlorofilu to robi? Zdajesz sobie sprawę, ile chlorofili siedzi w aparacie fotosyntetycznym? Nie mówiąc już o dodatkowych kofaktorach - karotenoidy może nic nie robią, ale klastry metaliczne już tak.

Podsumowując - może zanim zaczniecie gadać jaki kolor jest potrzebny roślinie do czego poczytajcie jakieś książki. Ze swojej strony polecam Molecular mechanisms of Photosynthesis Boba Blankenshipa.

Pozdrawiam jeśli macie jeszcze jakieś pytania na temat fizycznych podstaw fotosyntezy to chętnie odpowiem w miarę wolnego czasu .

Może kilka linków na swoją obronę.... Proponuję zacząć od ostatniego. Aj oczywiście, że fotony nie mają barw a tylko nasza interpretacja je nadaje... Myślałem raczej, że przyczepiłeś się nie tyle do prymitywnych sformułowań jakimi się posłużyłem ale do merytorycznej strony stąd te linki... Jesteś prawdopodobnie fizykiem a ja chciałem krótko napisać tak by szybko mógł przeczytać to akwarysta amator czy ogrodnik.

http://rozszerzonabiologia.blogspot.com/2012/07/fotosynteza.html


http://dydaktyka.fizyka.umk.pl/Pliki/book3.pdf


http://floralabels.pl/fileadmin/Floralabels/pdf/04system_doswietl_roslin_LED.pdf


http://elkutno.pl/zasoby/77.pdf


http://floralabels.pl/fileadmin/Floralabels/pdf/01zastosowanie_LED_w_doswietl_sadzonek.pdf


http://www.ho.haslo.pl/article.php?id=1754

submariner wrote:

Może kilka linków na swoją obronę.... Proponuję zacząć od ostatniego. Aj oczywiście, że fotony nie mają barw a tylko nasza interpretacja je nadaje... Myślałem raczej, że przyczepiłeś się nie tyle do prymitywnych sformułowań jakimi się posłużyłem ale do merytorycznej strony stąd te linki... Jesteś prawdopodobnie fizykiem a ja chciałem krótko napisać tak by szybko mógł przeczytać to akwarysta amator czy ogrodnik.

http://rozszerzonabiologia.blogspot.com/2012/07/fotosynteza.html


http://dydaktyka.fizyka.umk.pl/Pliki/book3.pdf


http://floralabels.pl/fileadmin/Floralabels/pdf/04system_doswietl_roslin_LED.pdf


http://elkutno.pl/zasoby/77.pdf


http://floralabels.pl/fileadmin/Floralabels/pdf/01zastosowanie_LED_w_doswietl_sadzonek.pdf


http://www.ho.haslo.pl/article.php?id=1754

Tak, przyczepiłem się także do merytoryki - fotony niebieskie nie są jakoś szczególnie potrzebne, bo wzbudzone niebieskimi fotonami chlorofile i tak będą relaksowały do najniższego poziomu wzbudzonego S1.

P.S. Tak, jestem fizykiem przez kilka lat zajmowałem się tematyką fotosyntezy.

Twierdzisz, że bez niebieskiego światła roślina może się obejść i sprawność fotosyntezy będzie podobna a to przełoży się na niezakłócony rozwój rośliny? Musimy to sprawdzić w najbliższym czasie.
Przy kolejnych testach musieliśmy dodatkowo dodać białe światło, które zdecydowanie pobudziło wzrost, prawdopodobnie różne fazy wzrostu wymagają różnego widma, przy wydawaniu owoców nawet zielone jest potrzebne to akurat sprawdziliśmy.

Dobrze że to sobie wyjaśniliście . A teraz po ludzku, czyli nadmiar niebieskiego światła nie wpływa negatywnie a w najgorszym przypadku jest marnowaniem energii elektrycznej? Stosunek czerwony-niebieski można w ramach kompromisu określić jako 6:1? W akwarystyce musi jeszcze wystąpić światło białe inaczej by to nie miało wyglądu żadnego. Testowałem też same diody 6500K i rośliny rosną bardzo ładnie światło to zawiera więc prawdopodobnie sporą dawkę niebieskiego i czerwonego, szkoda że nie mam jak sprawdzić ile. Rozumiem że nadfiolet i podczerwień nie są jakoś szczególnie potrzebne?

Skąd się wziął mit, że obecnie dostępne i tanie LED są energooszczędne

żarówka: 8-10 lm/W
lampa halogenowa: 16 lm/W
świetlówka: 45-104 lm/W
biała dioda LED: 26-300 lm/W (303 lm/W osiągnięto w maju 2014 roku)
lampa metalohalogenkowa: 85-125 lm/W
wysokoprężna lampa sodowa: 150 lm/W
niskoprężna lampa sodowa: 200 lm/W

Tyle, że lm/W niewiele mają wspólnego z hodowlą roślin. To co dla naszego oka jest jasne jest praktycznie nieprzydatne w hodowli roślin. Definicja lumena bazuje na czułości naszego oka dla białego światła a ta czułość na barwę niebieską czy czerwoną jest wielokrotnie niższa niż żółtą czy zieloną.

" Rozumiem że nadfiolet i podczerwień nie są jakoś szczególnie potrzebne?"
Nadfiolet pomaga w utrzymaniu dobrej kondycji roślin niszczy grzyby i pleśnie ale w zbyt duzej dawce niszczy tez rośliny.

submariner wrote:

Tyle, że lm/W niewiele mają wspólnego z hodowlą roślin. To co dla naszego oka jest jasne jest praktycznie nieprzydatne w hodowli roślin. Definicja lumena bazuje na czułości naszego oka dla białego światła a ta czułość na barwę niebieską czy czerwoną jest wielkrotnie niższa niż żółtą czy zieloną.

Co ty opowiadasz...definicja:
Lumen (lm) - jednostka miary strumienia świetlnego w układzie SI (jednostka pochodna układu SI).
1 lm = 1 cd·sr

Gdzie ty widzisz odniesienie do czułości oka?
Rośliny nie potrzebują wielobarwnych choinek, światło monochromatyczne, np. emitowane przez lampy sodowe jest w zupełności wystarczające. Ich emisja dobrze wpasowuje się w widmo absorpcyjne chlorofilu i nie ma potrzeby nadmiernego kombinowania.